Branchevereniging Dibevo laat al sinds 2002 in samenspraak met de Nederlandse Voedingsindustrie Gezelschapsdieren (NVG) een enquête uitvoeren door onderzoeksbureau MarketResponse. Op basis van die enquêtes presenteren zij ieder voorjaar een verdeling van de hoeveelheid gezelschapsdieren in Nederland. De hond staat al vanaf het begin op plek twee in die ranking, waarbij het aantal honden steeds vrij stabiel bleef. In 2019 besloten Dibevo en de NVG om de doelgroep uit te breiden door ook niet-westerse huishoudens mee te nemen in de tellingen. In dat jaar steeg het aantal geregistreerde honden van 1,5 miljoen naar 1,7 miljoen. Opvallend is dat in het jaar 2020 opnieuw een grote stijging in het aantal honden werd waargenomen. Deze keer kwam er echter geen aangepaste doelgroep aan te pas. Grootste veroorzaker van deze stijging?
De coronacrisis.
​
​
Data naar aanleiding van jaarlijkse enquête door Dibevo en de NVG. In 2019 is de stijging grotendeels te wijten aan het uitbreiden van de doelgroep van de enquête. In dat jaar werden voor het eerst ook niet-westerse huishoudens meegenomen in de berekeningen.
Real time data is vertekenend
Of bovenstaande gegevens over het aantal geregistreerde honden volledig kloppen is nog maar de vraag. Dierbeschermingsorganisatie House of Animals spreekt van een huidige 2,5 miljoen honden in Nederland. Daphne Groenendijk van de Koninklijke Hondenbescherming geeft aan dat zij hiermee vermoedelijk rekening houden met het aantal honden dat niet officieel geregistreerd staat. Groenendijk: "Het is lastig om direct cijfers van het aantal honden in Nederland voor te leggen. Niet geregistreerde aankopen worden namelijk niet meegenomen in de registers en komen vaak dan achteraf naar boven. Je ziet dus nooit in real time hoeveel honden er worden gesignaleerd."
Een extra moeilijkheid in de verzameling van de data is het brede scala aan opties waar hondeneigenaren hun geliefde viervoeter kunnen registreren. Er zijn tien verschillende portalen die zijn aangesloten bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) waaruit men kan kiezen. De data die daarmee worden verzameld is vervolgens vanwege de wet op privacy alleen beschikbaar gesteld voor de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) en de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (LID). Dit maakt het lastig voor dierbescherming- en welzijnsorganisaties om actie te voeren voor een beter beleid. Ze hebben geen exacte data waarmee ze beleidsmakers of burgers kunnen waarschuwen of inlichten. "Er heerst een vertekend beeld van de waarheid over de hoeveelheid honden in Nederland en voornamelijk over de hoeveelheid honden die een slechte start hebben gekend. Mensen denken dat het meevalt, terwijl het in werkelijkheid momenteel de spuigaten uitloopt", aldus Groenendijk.
Straatbeeld stroomt over
Ondanks dat er weinig data beschikbaar is, hebben de organisaties wel vanuit eigen ervaring en praktijk een inzicht in de huidige stand van zaken. Groenendijk: "We werken samen met verschillende partijen en vanuit alle hoeken horen we de nood doorklinken. Dierenasiels zijn leeg, wij krijgen veel telefoontjes van mensen die een hond aan willen schaffen en ook andere beschermingsorganisaties krijgen die vragen. Van fokkers horen we dat ze veel meer aanvragen per nestje krijgen dan normaal. Waar er voor de coronacrisis zo'n 10 tot 15 aanvragen per nestje kwamen, zijn dat er in sommige gevallen nu wel 100 tot 150. Deze geregistreerde fokkers zijn niet meer gaan fokken dan normaal, maar iedereen merkt wel op dat er meer honden in het straatbeeld zichtbaar zijn. Die aanwas komt ergens vandaan, en dat is niet uit de reguliere en controleerbare verkoop helaas."
​
"In drie maanden tijd al meer aanvragen dan over het gehele vorige jaar"
Het is niet alleen het straatbeeld dat overloopt met honden. Ook bij de puppycursus merken ze dat er te weinig plaats is voor de vraag die is ontstaan. Bij sommige trainingscentra is er zelfs sprake van een wachtlijst. Joep Voogt, hondengedragskundige en mede-eigenaar van Honden TrainingsCentum De Wolf in Tilburg geeft in onderstaande video meer uitleg over de huidige stand van zaken.
Risicogericht beleid
De aanwas van honden die niet uit het asiel of van de reguliere fokkers komen, komen uit allerlei richtingen. Van huishoudens die besluiten om eenmalig een nestje te houden, naar illegale fokkers, tot aan rescuehonden uit het buitenland. In Nederland zijn er regels opgesteld om honden en eigenaren te beschermen. Zo is het verplicht om je hond te chippen en registreren. In de toekomst zal daar nog een verplicht paspoort bijkomen. In dat paspoort zal de stamboom en medische geschiedenis vermeld worden. Eigenaren die hun hond niet registreren kunnen daarvoor zelfs een gevangenisstraf of een geldboete tot €19.500 krijgen. De NVWA is verantwoordelijk voor het controleren en handhaven van dierwelzijn en registratie. De autoriteit is vorig jaar van vijf naar tien controleurs gegaan om misstanden in de puppy- en hondenhandel tegen te kunnen gaan. Een stap in de goede richting, maar zoals ze ook zelf aangeven 'met deze verdubbeling van het aantal inspecteurs kan de NVWA onmogelijk alle fokkers en handelaren in Nederland controleren'. Ze geven aan daarom risicogericht te werk te gaan: daar waar het meeste risico op overtredingen het grootst is, daar wordt het eerst op gehandeld.
Aanpak NVWA schiet tekort
De risicogericht aanpak van de NVWA levert flink wat gefronste gezichten op bij onder andere dierenwelzijnsorganisaties, gedragskundigen en trainers. Zo uit House of Animals zich sceptisch over deze gang van zaken. In een artikel van januari 2021 beschuldigen zij de dienst zelfs van medeplichtigheid aan dierenmishandeling, nadat er verschillende meldingen bij de NVWA werden gedaan van misstanden bij een broodfokker in Lelystad en de autoriteit daarbij niet ingreep.
Anderen geven aan dat een dienst die handen en geld tekortkomt ook helemaal niet aan haar taak kan voldoen. Voogt: "Twee weken geleden was er nog sprake van een toevalstreffer: er werd een busje met daarin 110 puppy's tegengehouden nadat deze was gecontroleerd. Als er voldoende controle zou zijn, dan zouden we niet spreken van een toevalstreffer en zouden er ook niet jaarlijks 60.000 tot 80.000 honden uit het buitenland naar Nederland geïmporteerd kunnen worden. Samen met andere trainers, organisaties, dierenartsen, en noem het maar op, merken we dat Nederland wordt gezien als een doorgeefluik voor andere landen. Voornamelijk omdat de controle zo minimaal is dat het handelaren haast makkelijk wordt gemaakt. Ik kan als trainingscentrum niet preventief ingrijpen. Het enige middel dat ik heb om illegale handel tegen te gaan, is het melden van puppy's bij de NVWA zodra ik merk dat ze uit het buitenland komen en de paspoorten vervalst zijn. Maar ik weet bij voorbaat al dat er niks mee gedaan zal worden. Geen mankracht betekent ook geen uitvoering van de wet."
Balans regels en uitvoering
Odette do Nascimento, eigenaresse van dierentransportbedrijf Vitatransport en al 25 jaar werkzaam binnen de animalrescue, waarschuwt wel voor het doordraven in het vormen van regels. "Dat er een duidelijk beleid én controle moet zijn op dierenwelzijn, daar sluit ik me volledig bij aan. Maar er moet wel ruimte zijn voor de menselijke maat. Het moet niet zo zijn dat het vrijwilligers die zich enkel om het dierenwelzijn bekommeren moeilijk wordt gemaakt om dit werk uit te voeren. Soms maakt straffen en regels opleggen het ook onmogelijk om dieren in nood te kunnen helpen, dan is het naar mijn mening beter om samen, wellicht met de NVWA, te kijken naar hoe het wel kan en op een zo’n veilig mogelijke manier."
Dat er door politieke partijen, zoals de PvdD, gepleit wordt om de import van honden uit het buitenland te stoppen en juist te investeren in sterilisatieprogramma's ter plekke, begrijpt Do Nascimento. Toch spreekt zij daarbij van onwetendheid door de betreffende partijen. "Een hond heeft daar geen kans. Vanwege culturele en beleidsverschillen mogen honden daar behandeld worden als het grootste vuil. Die gedachtegang en het beleid omvormen kost tijd, en zal vermoedelijk deels vanuit Europese beleidsvoering moeten worden opgedragen. In Griekenland is er bijvoorbeeld een wet die bepaald dat reutjes niet gecastreerd mogen worden vanwege het orthodoxe geloof dat daar nog wordt aangehangen. Ga daar maar eens je plannen voor een sterilisatieprogramma uitleggen."
Volgens Do Nascimento is het inzetten op controle door de NVWA het belangrijkste middel dat er ingezet kan worden om hier in Nederland het welzijn te bevorderen en illegale handel in de kiem te smoren. Ook zij merkt echter dat de dienst onderbemand is en dus die taak niet goed uit kan voeren.
Koninklijke Hondenbescherming
Doordat de veiligheid van mensen voorop staat, neemt de mankracht bij handhaving van dierenbescherming momenteel af, terwijl de vraag juist toeneemt
Joep Voogt, hondengedragskundige en trainer
Je kunt een melding van een misstand doorgeven, maar ze missen duidelijk budget en mensen bij de NVWA. Er wordt veel te weinig ingegrepen en dat geeft een signaal af aan illegale fokkers om hun daden voort te zetten
Odette do Nascimento, Vitatransport
Grenscontroleurs missen de handhavingsmogelijkheden van de NVWA. Nu worden soms busjes met losse benches in de achterbak doorgelaten omdat het inschakelen van hulp op dat moment te lang duurt
Veiligheid van dier en mens in geding
Zonder controle komt ook de veiligheid van dier én mens in het geding, zo geven zowel de Hondenbescherming als Voogt aan. Door vervalsingen van de chip, registratie en vaak ook de vaccinaties komen er honden Nederland binnen die wellicht ziektes met zich meedragen die verspreidt kunnen worden. Zo blijkt uit onderzoek van House of Animals onder 22 kopers dat de paspoorten van hun hond geen officieel rabiësvaccinbewijs bevatte. De fabrikant van wie de bewijssticker was aangebracht gaf aan dat het om vervalsingen van hun stickers ging.
Naast ziektes kunnen ook het gedrag van een hond gevaarlijk zijn voor zijn omgeving. Honden die een slechte start kennen, zoals het opgroeien zonder moederhond of in barre omstandigheden, hebben vaker problemen met socialiseren. Zonder goede opvoeding lopen deze honden vaker rond met verlatingsangst, agressie- en/of bijtproblemen. Uit een rapport dat de Volkskrant liet opstellen blijkt er jaarlijks rond de 1800 mensen in het ziekenhuis belanden naar aanleiding van een bijtincident. Voogt, zelf gedragstherapeut bij honden, geeft aan dat hij verwacht dat er in de komende jaren een groot tekort zal zijn aan specialisten op het gebied van gedragsproblemen bij honden. En hij staat niet alleen in deze verwachting. De Koninklijke Hondenbescherming, dierenasiels en de Dierenbescherming geven allen aan dat zij geen voorspelling van de toekomst kunnen doen, maar dat zij wel enorm bang zijn voor een situatie waarin het code rood wordt. Een te verwachten scenario is dat de nu lege asiels straks zullen overlopen van de honden die uiteindelijk toch niet bij het huishouden blijken te passen.
Controlestop NVWA
Deze zorgen spelen ook binnen de politiek. Zo laat Caroline Voorbergen, persvoorlichter van Partij voor de Dieren, desgevraagd weten dat Tweede Kamerlid Frank Wassenberg kamervragen heeft gesteld aan minister van LNV, Carola Schouten. Zo waren er onder andere signalen dat de NVWA sinds maart 2020 een periode geen controles bij fokkers heeft uitgevoerd naar aanleiding van het coronavirus. Minister Schouten geeft hierop als reactie dat de NVWA een afweging heeft gemaakt in prioriteiten en dat daarbij inderdaad besloten is om fysieke controles tijdelijk stop te zetten. De minister geeft daarbij aan dat zij beseft dat de bescherming van dieren daardoor mogelijk in het geding is geweest. Daarbij wijst zij op het vertrouwen van de overheid in de eigen verantwoordelijkheid van kopers om de betrouwbaarheid van een fokker te controleren.
Impulsaankoop
De verwijzing naar de eigen verantwoordelijkheid van de koper brengt ons terug naar het tekortschieten van een falend beleid. Het huidige beleid is voor een groot gedeelte gericht op het juist voorlichten van potentiële nieuwe baasjes, maar uit onderzoek van Dibevo blijkt dat slecht een derde van deze groep zich voor de aankoop informeert. In een poll van de Koninklijke Hondenbescherming onder 1000 nieuwe baasjes bleek dat 65 procent minder dan een half jaar over hun aankoop had nagedacht. 30 procent van die groep dacht zelfs minder dan 3 maanden over de aanschaf van hun hond. Deze cijfers laten zien wat Voogt ook op zijn trainingen terughoort: veel honden zijn in een impuls aangeschaft. Voogt pleit dan ook al langer voor een systeem waarbij mensen vóór de aanschaf van hun gezelschapsdier moeten aantonen dat zij over de juiste voorkennis beschikken. Daarnaast stelde de PvdD de kamervraag hoe minister Schouten in de toekomst impulsaankopen aan banden wil leggen. Naar aanleiding van een motie door diezelfde partij wordt er momenteel onderzocht of het mogelijk is om een verplichte bedenktijd in te voeren.
Dat er al jarenlang sprake is van een voortdurend gebrek aan personeel en budget bij de NVWA en de Dierenpolitie om het welzijn van gezelschapsdieren te kunnen waarborgen, wordt tijdens de coronacrisis nog eens extra benadrukt. Melders van dierenleed hebben weinig vertrouwen in de NVWA aangezien zij niet (voldoende) merken dat er vervolgens actie wordt ondernomen. Dierenarts en micro-bioloog Paul Overgaauw vraagt zich naar aanleiding van onderzoek door House of Animals af wat het nut is van aangescherpte regelgeving rondom dierenwelzijn, als er in eerste instantie al niet wordt gehandhaafd. Op basis van bovenstaande bevindingen lijkt inderdaad de overheid aan zet om niet enkel op de verantwoordelijkheid van de burger te hameren, maar ook die van henzelf onder ogen te zien.